Τι ονομάζουμε φόβο;
Ο φόβος είναι ένα από τα βασικά ή πρωτογενή συναισθήματα. Βασικό συναίσθημα είναι το συναίσθημα που είναι ξεχωριστό, μπορεί να διακριθεί από τα άλλα και έχει αναπτυχθεί μέσο προσαρμογής από το περιβάλλον. Άλλα πρωτογενή συναισθήματα είναι η χαρά, η θλίψη, ο θυμός, η αηδία κ.α. Η διάρκεια και η ένταση του φόβου εξαρτώνται από τον ίδιο τον κίνδυνο. Το συναίσθημα του φόβου συνοδεύεται από την σωματική αντίδραση του ατόμου, δηλαδή τρέμουλο, ταχυπαλμία, εφίδρωση κ.α. Αυτές οι σωματικές αλλαγές προετοιμάζουν το άτομο για να αντιμετωπίσει την απειλή. Να παλέψει με τον φόβο ή να επιλέξει τη φυγή.
Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στον φόβο και το άγχος;
Όταν η πηγή του κινδύνου είναι άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη τότε το άτομο αισθάνεται άγχος. Η σωματική αντίδραση είναι παρόμοια με την αντίδραση στο φόβο, δηλαδή το άτομο παρουσιάζει ταχυπαλμία, εφίδρωση, δυσκολία στην αναπνοή.
Οι διαφορές μεταξύ φόβου και άγχους έχουν να κάνουν με την ένταση, που στο φόβο είναι μεγαλύτερη, αλλά και στον προσδιορισμό του ερεθίσματος που στο άγχος δεν είναι τόσο διακριτό. Επίσης αρκετές φορές η ένταση του άγχους μπορεί να είναι αρκετά δυσανάλογη με το ερέθισμα που το προκαλεί π.χ. άγχος για τις εξετάσεις ή για μία συνέντευξη για δουλειά.
Τι είναι η ειδική φοβία;
Η φοβία και ο φόβος είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις. Το άτομο που πάσχει από κάποια φοβία γνωρίζει ότι η αντίδραση-συμπεριφορά του απέναντι στο φοβικό αντικείμενο είναι υπερβολική και παράλογη. Αδυνατεί όμως να την ελέγξει και θέλει να απομακρυνθεί από το φοβικό αντικείμενο.
Στην κατηγορία των Φοβικών Διαταραχών εκτός από την ειδική φοβία ανήκουν και η αγοραφοβία και η κοινωνική φοβία.
Το κύριο χαρακτηριστικό της αγοραφοβίας, είναι το άγχος του ατόμου να βρεθεί σε χώρους και καταστάσεις από τις οποίες θεωρεί ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα έγκαιρης διαφυγής σε περίπτωση που το άτομο εμφανίσει συμπτώματα πανικού. Επίσης θεωρεί ότι δε θα λάβει βοήθεια από κάποιο έμπιστο πρόσωπο και θα βρεθεί σε μια κοινωνικά δυσάρεστη κατάσταση. Συνήθως τα άτομα που πάσχουν από αγοραφοβία αποφεύγουν την πολυκοσμία αλλά και τους κλειστούς χώρους.
Κοινωνική φοβία είναι η φοβία του ατόμου στο να παραβρεθεί σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Το άτομο θεωρεί ότι κατά τη διάρκεια μιας κοινωνικής επαφής π.χ. δείπνο με συγγενείς, έξοδο με φίλους, παρουσία σε κάποια τελετή, θα παρατηρηθεί και θα αξιολογηθεί αρνητικά. Συνήθως το άτομο και μόνο στη σκέψη της κοινωνικής επαφής αγχώνεται και κάνει ότι μπορεί για να την αποφύγει.
Η ειδική φοβία παρουσιάζεται τη στιγμή που το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει το αντικείμενο ή την κατάσταση που του προκαλεί φόβο. Εκείνη τη στιγμή το άτομο παρουσιάζει συμπτώματα άγχους δηλαδή ταχυπαλμία, εφίδρωση, δυσκολία στην αναπνοή. Η επιθυμία του ατόμου να απομακρυνθεί από το φοβικό αντικείμενο είναι έντονη. Το άτομο έχει επίγνωση ότι η αντίδραση του απέναντι στο φοβικό αντικείμενο είναι παράλογη αλλά δεν μπορεί να την ελέγξει. Όταν το άτομο απομακρυνθεί από την κατάσταση ή το αντικείμενο που το προκαλεί όλη αυτή την αναστάτωση, ηρεμεί.
Κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση έχει την δική της θεωρία για το πώς δημιουργούνται και αναπτύσσονται οι ειδικές φοβίες. Για παράδειγμα το κλασσικό ψυχαναλυτικό μοντέλο υποστηρίζει ότι οι φοβίες είναι η άμυνα απέναντι στο άγχος του ατόμου στις καταπιεσμένες ενορμήσεις του Εκείνο, που οδηγεί στη μετάθεση των καταπιεσμένων συναισθημάτων σε ένα αντικείμενο – κατάσταση με συμβολική σύνδεση.
Στη θεραπευτική προσέγγιση Gestalt, οι φοβίες αποτελούν δυσλειτουργικούς τρόπους επαφής με το περιβάλλον. Οι φοβίες φανερώνουν διακοπές στον κύκλο της επαφής στη φάση που ο οργανισμός, αφού έχει προσανατολιστεί προς μια νέα κατεύθυνση, αρχίζει να αναγνωρίζει τον ενθουσιασμό και την ενέργεια για να κινηθεί προς το περιβάλλον. Το άτομο με ειδική φοβία δε φοβάται το ίδιο το φοβικό αντικείμενο αλλά την αίσθηση που αυτό προκαλεί.
Ανεξάρτητα από τη θεραπευτική προσέγγιση, η θεραπεία της φοβίας δεν είναι εύκολη καθώς έχει μεγάλη αντίσταση και επαναλαμβανόμενα συμπτώματα. Το πρώτο βήμα στη θεραπεία της φοβίας είναι να δημιουργήσει ο θεραπευτής μία ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης μέσα στην οποία μπορεί να σταθεί δίπλα στον θεραπευόμενο και ο τελευταίος να τον εμπιστευθεί.
________________________________
Συγγραφή:
Ο Γιάννης Αϊβαλιώτης είναι επαγγελματίας Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Συμβουλευτικής. Έχει ειδικευτεί στις Δεξιότητες Συμβουλευτικής. Έχει ολοκληρώσει εξειδικευμένα προγράμματα στη Συμβουλευτική Εφήβων και στη Συμβουλευτική Γονέων. Εργάζεται θεραπευτικά σε ατομικό ανθρωποκεντρικό πλαίσιο με ενήλικες και εφήβους. Είναι συντονιστής σε ομάδες αυτογνωσίας και ενηλίκων και εμψυχωτής αθλητικών ομάδων.