Μοιάζει σαν από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας μας, κάθε γενιά να έχει πάρει την ενοχή και να την έχει μεταβιβάσει στα παιδιά της. Οι γονείς, τα παιδιά, οι φίλοι, οι σύζυγοι, οι συνεργάτες και άλλοι έχουν χρησιμοποιήσει την ενοχή ως μέσο για την τροποποίηση μιας συμπεριφοράς, ως τιμωρία η ακόμα και ως εκδίκηση του εαυτού τους και των άλλων.
Θεσμοί όπως οι επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις, οι θρησκείες έχουν χρησιμοποιήσει την ενοχή προς συμμόρφωση των ανθρώπων. Η ενοχή είναι τόσο μεγάλο μέρος του υφαντού του πολιτισμού μας.
Αυτή αλλά και ‘’οι συγγενείς’’ της, η ντροπή και η ευθύνη, μοιάζουν με πληγή που έχει προκαλέσει στον ανθρωπισμό ανείπωτο πόνο. Πόνο και απελπισία. Πολύ συχνά μαθαίνουμε μεγαλώνοντας να νιώθουμε άσχημα για τον εαυτό μας και να κάνουμε πολύ λιγότερα από αυτό το ‘’ό, τι καλύτερο’’ που μπορεί ο καθένας από εμάς.
Τα κακά νέα είναι ότι έχουμε πολλά από αυτά τα πράγματα που δυσκολεύουν τη ζωή μας εσωτερικευμένα μέσα μας και πολλοί άνθρωποι γύρω μας είναι πρόθυμοι να μας βοηθήσουν να τα κάνουμε ακόμη περισσότερα. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να απελευθερωθούμε από την ενοχή και τις όμορες συναισθηματικές περιοχές της.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η ενοχή, μοιάζει με κάτι που «μολύνει» τα συναισθήματα. Είναι σαν μια ξένη ουσία που μπαίνει μέσα ή γύρω από τα συναισθήματα μας, όπως μια λοίμωξη σε μια πληγή.
Τα συναισθήματα, ακόμη και τα ισχυρά δυσφορικά, χρειάζεται να βιώνονται και να μετακινούνται καθώς αυτή είναι η φυσική τους διαδικασία. Χωρίς ενοχές, τα συναισθήματα όπως η θλίψη, ο φόβος ή ο θυμός μπορούν να κυλήσουν ομαλά και να κινηθούν μέσα μας. Αισθανόμαστε ένα συναίσθημα και στη συνέχεια, αφού κάνει τον κύκλο του, έχει φύγει αφήνοντας ένα χώρο που αργότερα μπορεί να γεμίσει με χαρά, ενθουσιασμό, δύναμη ή άλλα συναισθήματα.
Για παράδειγμα, η θλίψη χωρίς ενοχή μπορεί να βιωθεί ζεστή και απαλή, όπως η αγάπη. Ο φόβος χωρίς ενοχή, μπορεί να βιωθεί σαν ενθουσιασμός ή προσμονή. Ο θυμός χωρίς ενοχή, σαν δύναμη. Ωστόσο, τα συναισθήματα που ποτίζονται με ενοχή, είναι πολύ πιο δύσκολα κατά το βίωμα τους. Πονάνε. Η ενοχή μέσα ή γύρω από ένα συναίσθημα, το αναγκάζει να σταματήσει απότομα και να ξαναρχίσει. Διακόπτει την φυσική του ροή. Αυτό προκαλεί μια αίσθηση πόνου που ερμηνεύουμε ως «αίσθηση ενοχής».
Ο ευκολότερος τρόπος αντιμετώπισης των συναισθημάτων που έχουν μολυνθεί από ενοχές είναι να τα αρνηθούμε, να τα κουκουλώσουμε. Για πολλούς από εμάς, αυτό έχει καθοριστική σημασία για τη διατήρηση της αυτοεκτίμησης και τη διατήρηση της αισιοδοξίας μας για να μπορούμε να συνεχίζουμε τη ζωή και να προστατευτούμε από τον πόνο.
Το πρόβλημα με αυτό είναι ότι τα καταπιεσμένα συναισθήματα δεν πηγαίνουν μακριά, βυθίζονται μέσα μας και παραμένουν ασυνείδητα. Αυτό δημιουργεί ένα άνοιγμα για τις μη συνειδητές πλευρές μας (που βίωσαν τα πλέον ασυνείδητα συναισθήματα) για να επαναλάβουν καταστροφικά ή ανεπιθύμητα πρότυπα συμπεριφοράς. Η άρνηση είναι ένας μηχανισμός άμυνας. Η πραγματική επούλωση όμως μπορεί να έρθει μόνο όταν βιωθούν τα συναισθήματα και η ενοχή απομακρυνθεί από αυτά.
Η αλήθεια είναι ότι εσείς και εγώ, όλοι... όλοι είμαστε αθώοι. Πολλοί έχουν πιστέψει ότι η ενοχή ήταν απαραίτητη για να μας αποτρέπει από το να κάνουμε «λάθος» πράγματα. Αλλά αυτό ίσως χρειάζεται να το επανεξετάσουμε. Μια ήσυχη συνείδηση δεν εξαρτάται από την ενοχή, αλλά από μια βαθιά πίστη και αυτοπεποίθηση για το κάθε τι που επιλέγουμε να κάνουμε την κάθε στιγμή ανεξάρτητα από το αποτελέσματα της επιλογής μας. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν βιώνουμε ατόφια τα συναισθήματα μας, μακριά από ηθικολογικές κρίσεις που κρατούν την ενοχή στη θέση της.
Θεραπευτική διαδικασία
Στην επούλωση της πληγής της ενοχής κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας μαθαίνουμε βιωματικά ότι είμαστε εδώ… για να μαθαίνουμε. Η μάθηση είναι μια διαδικασία δοκιμών και σφαλμάτων. Μερικές φορές κάνουμε ‘’λάθη’’, κάνουμε πράγματα που δεν θέλουμε να επαναλάβουμε. Έτσι μαθαίνουμε. Εάν, όμως, η διαδικασία μάθησης προσβληθεί από ενοχή τότε αισθανόμαστε κακοί, μερικές φορές πραγματικά κακοί. Μια μαθησιακή εμπειρία μετατρέπεται σε μια εσωτερική εγκληματική και δικαστική σκηνή με το αίσθημα της ενοχής ως πρωταρχική τιμωρία.
Η μάθηση είναι μέρος της ανάπτυξης και της εξέλιξης, και τα λάθη είναι εξαιρετική ανατροφοδότηση στη διαδικασία μάθησης, εάν μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε ως τέτοια. Ο πολιτισμός μας έχει διδάξει ότι τα λάθη είναι κακά, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Τα λάθη είναι ο κανόνας στην εκμάθηση δοκιμών και σφαλμάτων και στην πραγματικότητα είναι απαραίτητα για τη μάθηση και την εξέλιξη. Η μάθηση είναι ήδη αρκετά δύσκολη από μόνη της. Δεν χρειάζεται να την φορτώνουμε με επιπλέον βαρίδια.
Η ενοχή διαβρώνει την αίσθηση της αυτοεκτίμησης. Η κατάθλιψη είναι συχνά η συνέπεια συναισθημάτων που δεν μπορούν να κινηθούν φυσικά. Η ενοχή κρατιέται με διανοητικές ‘’δικαστικές αποφάσεις’’ που έχουν μεγάλη επίδραση στα συναισθήματα μας. Είμαστε ελεύθεροι να αποφασίζουμε ξανά και ξανά!
Σχετικά με τον συντάκτη:
Η Άννα Λιάσκα είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και έχει εξειδικευτεί στην Βιοθυμική Ψυχοθεραπεία. Είναι κάτοχος Διπλώματος Ανώτερης Πρακτικής στην Κλινική Ύπνωση – Βιοθυμική Ψυχοθεραπεία καθώς και του βρετανικού διπλώματος Advanced Qualification in Hypnotherapy Practice του GHSC. Είναι πιστοποιημένη από το Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής και μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Συμβουλευτικής. Εργάζεται θεραπευτικά με ενήλικες ως διαπροσωπικά κατευθυνόμενη Σύμβουλος και θεραπεύτρια, με ιδιαίτερη εμπειρία και εκπαίδευση στον τομέα της ανάπτυξης διαπροσωπικών-επικοινωνιακών δεξιοτήτων και της διεκδικητικότητας. Εργάζεται θεραπευτικά στο «Θεραπευτικό Μονοπάτι» (www.therapypath.gr ).